آشنایی با فرش دستبافت هریس تبریز

در این بخش از مقالات گالری فرش شکوری کارپت می پردازیم به شناخت و معرفی فرش یا قالی دستبافت هریس

از قدیمی ترین حرفه ها در آذربایجان می توانیم به فرش و قالی بافی اشاره کنیم که در تمام دوره های تاریخی شاهده آن بوده ایم و تا به امروز هم به روش سنتی و با همان سنت های قدیمی از سوی زنان شهرستان هریس و روستاهای مجاور آن مانند: قراجه، گوراوان، استق، ترکایش، کلوانق، نمرور، زرنق، بخشایش و بیلوردی این کار انجام می شده است. نقشه و طرح قالی یا فرش هریس الهام گرفته از طبیعت و اشیای پیرامون بافندگان این محصول نشعت گرفته، حتی به گونه ای که برخی طرح و نقوش عمومی و برخی مختص یک بافنده و یا خانواده او هستند. در زمان قاجار نیز قالی های تمام ابریشمی در این مناطق فراوان بود، اما بعدها تولیدات قالی و فرش به سمت تمام پشم با تغییراتی در رنگرزی و طرح و نقش آن حرکت کرد. از طرح های مطرح و شناخته شده هریس می توان به مهربان، قره قاش، سیل آپاران، تاجری، چیلنگری و … که با ایده های مختلفی در بافت و طرح آن بافنده آنرا می بافد. اولین مشخصات برای شناختن قالی و فرش مناطق مختلف ایران توجه به طرح و نقش (نقش مایه) و همچنین هماهنگی در رنگ بندی آن است.

شناخت و وجه تصمیه (تاریخچه) شهرستان هریس مهد فرش و قالی هریس

شهرستان هریس (Heris) که از مهم ترین محل های بافت فرش دستبافت ایران شناخته می شود. یکی از شهرهای شرقی استان آذربایجان شرقی است. شهرستان هریس از جنوب به شهرستان بستان‌آباد، از شرق به شهرستان های مشکین شهر و سراب، از غرب به شهر تبریز و از شمال به شهرستان ورزقان و اهر دسترسی دارد. تحقیقات باستان شناسان حاکی بر اینست که در طول زمان و تمدن های متعد، ردی از تاریخ در این منطقه وجود داشته است. از گذشته دور در روستاها و شهرهای آذربایجان، فراوان ترین نوع کسب و کار و صنعت نساجی و قالیبافی مانند محصولات ابریشمی و … رواج داشته است. که از نظر کیفیت و مرغوبیت نسبت به فرآورده های سایر شهر ها برتری داشته اند. فاصله هریس تا تبریز حدود 60 کیلومتر است. در شهر هریس، نزدیک به 6000 گونی ابریشم بطور میانگین در سال تولید می شود. در برخی از موزه های اروپای غربی، قالیچه هایی که در سده هجدهم در آذربایجان و به ویژه هریس و تبریز بافته شده هم اکنون زینت بخش این موزه های غربی می باشد. در زمان صفویه زمینه تاریخچه قالی در دسترس نیست اما از این دوران نمونه تمام ابریشم قالی هایی از هریس و بخشایش (یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی که در بخش مرکزی شهرستان هریس واقع شده است.) موجود است که این قالی ها هم اکنون در یکی از موزه های معتبر دنیا همانند فیلادلفیا (Philadelphia Museum Of Art) و همچنین در نرد کلکسونهای خصوصی نگهداری می شود.

سوابق پژوهش شناخت فرش و قالیچه هریس

در کتاب قالین (1393) نوشته سید طاهر صباحی آمده است که درباره تولیدات فرش در پیش از قرن نوزدهم اطلاعات دقیق در دسترس نیست اما به نظر میرسد که بافندگان محلی فرش هریس به دلیل آشنایی با واگیر بافی که به تُرکی اورَنگ گفته می شود. نمونه کوچی از طرح را مانند الگو در اختیار می گرفتند و آن طرح را در بافندگی تکرار می کردند.

نیز در کتاب قالی ایران (1368) نوشته آرتور سیسیل ادواردز (Arthur Cecil Edwards) در قسمت تبریز و ناحیه قالی بافی هریس می گوید که” قطعاً از زمان آغاز قرن نوزدهم و احتمالاً پیش از این تاریخ” رواج قالی و فرشبافی در مناطق هریس و اکثر روستاهای منطقه بدون شک وجود داشته است.

آرتور سیسیل ادواردز گمان می کند که یکی از تجار مشهور تبریزی، طرح گردانی (لچک و ترنج) را برای بافت به این روستا آورده است. آما چون در بافتن لچک و ترنج ناتوان بودند به صورت خطوط عمودی و افقی اریب 45 درجه درآورده اند.

در کتاب فرش ایران (1385) نوشته محمد جواد نصیری نیز بیان شده در چند خط از طرح های منطقه می پردازد که قالیبافان منظقه هریس از گذشته از به کارگیری نقشه پرهیز و دوری می کردند و بیشتر بافته های خود را بصورت ذهنی و حافظه ای می بافته اند.

در کتاب فرش ایران نوشته تورج ژوله (1381) در قسمت بخش آشنایی با قالیهای آذربایجان از هریس در گروه قالیهای محلی و روستایی نام برده شده و اما در بخشی دیگر از کتاب که به بحث کپی طرح های لچک و ترنج منطقه در دیگر مناطق آذربایجان می پردازد.

همچنین می توان به تحقیقات در مقاله ها و مطالب اینترنتی درباره قالی هریس اشاره کرد که در هیچکدام از نمونه های تاریخی، نام تاریخی ابزار، نقش مایه ها و سنن قالیبافی منطقه اشاره دقیق نشده است.

سابقه بافت قالی های تمام ابریشم در شهرستان هریس

برگرفته از اسامی که در وقف نامه ربع رشیدی ذکر شده است گفته شده که شهر هریس در قرنهای هفتم و هشتم هجری قمری، یک روستای بزرگ و آباد بوده. آب و هوای هریس سرد و نیمه خشک و رودهای تلخه رود (آجی چای)، زرنق (Zarnaq) و مینق (Minaq) در اطراف چشمه های آب معدنی جریان داشت داشت. بناهای تاریخی مهم از دوره فرمانروایی ایلخانان و جانشینان آنان در این منطقه به جای مانده که شامل بقعه شیخ اسحاق (در روستای خانقاه خانمرود)، گورستانهای مینق، هیق، گورو، مسجد سنگی جمال آباد و مسجد اسنق (مربوط به قرن هشتم هجری) می باشند. از جمله مناطق تاریخی که قدمت قالی بافی منطقه هریس را بیان می کند، در روستای باروق وجود سنگ نوشته ای هست که در آن تصویری از قیچی و چاقو قالیبافی به چشم می خورد. و نمونه دیگر وجود سنگ قبرهایی در منطقه است که طرح های ترنج، سرترنج، نقوش هندسی، گل و گیاهان ختایی و سرو قابل مشاهده می باشد. عمده فعالیت ساکنین شهرستان هریس به کشاورزی و دامداری ختم می شود.

قالی و فرش بافی هم به عنوان شغل و حرفه قدیمی که در هیچ یک از برهه های تاریخ متوقف نشده و به شیوه و روش سنتی در بین زنان رواج دارد انجام می شود. با اینکه از دوران صفوی منبع مستندی از قالیبافی در هریس به چشم نمی خورد ولی بسیاری از شواهد قالی بافی را در بخش هایی از نواحی قراجه، گوراوان، استق، ترکایش، کلوانق، نمرور، زرنق، بخشایش و بیلوردی رواج صنعت قالی بافی را تأیید می کنند. همچنین در زمان صفوی موردهای هرچند اندک اما فوق العاده از قالی در این مناطق موجود است. پوپ (Pope) دو نمونه قالی در کتاب خود عرضه می دارد که آنها را به بخشایش (شهر کوچک در نزدیکی هریس) ارتباط می دهد و می گوید که ” در بخشایش که در جنوب اردبیل قرار گرفته است کارگاه مهمی وجود داشته که تولیدکننده قالی های با کیفیتی در شمال غربی ایران می باشد (پوپ و اکرمن 2230:1387).

با وجود اینکه قالیبافی در شهرستان هریس از زمانهای دور رواج داشته اما شهرت و نام قالیهای هریس به دوران قاجار برمیگردد. و صادرات این قالی به کشورهای دیگر از همین زمان آغاز شده. نمونه هایی از قالی تمام ابریشمی هریس در دوره قاجار نیز به چشم میخورد بعد از تولیدات تمام پشمی این قالی ها تغییراتی در رنگ و طرح آن بوجود آمد.

از جمله قالی های آنتیک جهان می توان به قالی های تمام ابریشم هریس اشاره کرد که امروزه در موزه ها و برخی کلکسیونرهای شخصی مواردی از آن را می توان پیدا کرد. در طرح و نقشه  قالیهای تمام ابریشمی هریس، لچک و ترنج، گل شاه عباسی، گلدانی شاه عباسی، اسلیمی بندی، محرابی قندیل دار، قاب قابی، سرتاسری و گاه دارای خط نوشته دیده می شود. جایگاه مهم قالی هریس از نظر تزئینات نقش های ریز و درشت، تنوع رنگ، کنتراست تیره و روشن بودن دیده می شود.

قالی های هریس معاصر و قدیمی

نام مشخص و دقیقی از تولیدکنندگان قالی و فرش هریس در دست نیست. اما در قالی های بافته شده قدیمی هریس (100 الی 150 سال) می توان از تولیدات دودمان گنجه ای (گنجه ای یا محمداف) را نام برد، حاج حسن گنجه ای یکی از خوانین این ناحیه به شمار می رفت و در شهرهای ازمیر و استامبول ترکیه تجارتخانه داشت و در هریس و بخشایش به طور شخصی برای بافت قالی سرمایه گذاری می نمود. ذکر شده است که گنجه ای ها در بعضی از بافت قالی های نفیس خود، از تار و پود ها زربفت استفاده کرده اند.

در کتاب قالی ایران (1368) بیان شده که: “مهارتی که بافنده های هریسی داشتند نظیر و نمونه آن را تنها در مرکز قالی بافی موجود در اوشاک ترکیه مشاهده کرده بودم” در هر دو این مناطق طرح های فرش یا قالی را بر روی کاغذهای شطرنجی می کشیدند و یا استادی که نقشه ها را می خواند، مورد استهزاء قرار میدهند. چونکه برای این هدف یک تکه چلوار را به وسیله سنجاق به دیوار وصل می کردند و با نگاه کردن لحظه ای به آن می توانند قالی یا فرش را به هر اندازه ای که سفارش می گیرند برای مشتریان خود ببافند. مهارت ویژه ای که بصورت غریزی و ذهنی و حسی در ایجاد طرح چند سال قبل زمان بازدید از یکی از خانه های روستاهای هریس نظرم را به خود جلب کرد و از بافنده فرش درخواست کردم نقشه آنرا به من نشان دهد. بافنده جعبه ای که در کنار کارگاه بود را که شامل دستمالی مربع مانند دستمال های که در منچستر برای صادر کردن به کشورهای مشرق زمین تهیه می کنند نشان داد. کناره آن از گل و بوته ایجاد شده بود و با ترنجی از گل و لچک هایی که در کنار قرار گرفته بود. در این نقوش به میزان دو رنگ قرمز و سفید استفاده شده بود. زن قالیباف با این کانسپت و الگو اولیه و نامناسب، قالی تحسین آمیز و کامل در رنگبندی های زیبا بافته بود. طرح و نقشه لچک ترنجی کاملاً درست و با فاصله های دقیق تر این قالی دیده میشد. اما خطوط استفاده شده در این قالی به صورت شکسته بود. (ادواردز، 1368:78)

اگر طبق گفته شخص ادواردز که یکی از مدیران و تجار کمپانی قالیبافی شرق بود دقیق نگاه کنیم می توانیم به نگاه و نبوغ هنرمندانه زنان قالیباف آن منطقه که به روشنی و صراحت پیداست پی ببریم و از آن آگاه شویم. نقوش و گلهای استفاده شده در قالی و فرش هریس غالبأ از شباهت آنها با اشیأ پیرامون یا حیوانات انتخاب می شود. برخی هم در بین تمام اهالی عمویت یافته اند و همه گیر هستند اما بعضی از این طرح ها فقط در بین یک خانواده مرسوم می باشد و جا افتاده اند بنابراین یا شناسه ای ندارند یا اگر داشته باشند فقط در بین اهالی خانواده شناخته هستند. طبق یک رسم کهن در بین مردمان هریس دختران این منطقه برای جهیزیه خود یک تخته قالی می بافتند و مهارتی را که نسل به نسل به یادگار مانده بود را حفظ می کردند و از خود به یادگار می گذاشتند که این کار باعث امر رواج قالی و فرش بافی در منطقه هریس بود.

طرح های استفاده شده در بافت قالی و فرش هریس

از اسامی طرح های معاصر قالی هریس را می توان به موارد زیر اشاره کرد که شامل: ایدگول یا گل سنجد (idagul)، حاج عظیم، آقا علی اشرف، امیرارسلان (گون پاپاق)، تاجری، حیات، چلنگری، کف ساده، هفت برکه یا هفت حوض، قارچ خاتون یا داش خاتون، علی بیگ، اسماعیل بیگ، صمدخانی، صبوری یا سیل آپاران، یدی گل، دستمال نقشه، پیشیگلی، قره قاش، افشان معمولی و لچک ترنج، راحله و … کلیه این طرح ها به غیر از افشان که به صورت افشان شکسته است. بصورت لچک ترنج بافته می گردند. و نکته مشترک تمام این طرح ها خطوط هندسی و شکسته استفاده شده در آنهاست. نقشه و طرح قالی های هریس معمولا لچک و ترنج می باشد که در اصطلاح محلی به آن گوشه گوبک (gubak)  گویند.

حاشیه این قالی های هریس معمولاً سه قسمتی است. یک حاشیه پهن و دو حاشیه بصورت باریک که حاشیه های پهن را احاطه می کنند. رنگ تیره معمولا مختص حاشیه پهنتر در نظر گرفته می شود که باعث جلوه بیشتر نقوش متن در قالی می شود . اما ترنج میانی در زمینه قالی نمود و تسلط بیشتر دارد به طوری که قسمت بزرگی از فرش یا قالی را می پوشاند. لچکهای فرش نیز شباهت زیادی با ترنجها میانی دارند. استفاده از نقشه در بین بافنده های قدیمی هریس مرسوم نبود و از نقشه استفاده نمی کردند. اغلب بافته های قدیمی به صورت ذهنی و حافظه ای می بافتند. یا حد امکان از طرح قالیچه یا الگوی پارچه ای دیگری که در کنار دار قالی آویزان بود کمک و استفاده می کردند.

دستمال نقشه ها یا به زبان محلی چشنی

دستمال نقشه ها که به زبان محلی به آن چشنی (čašni) نیز می گویند شامل یک تکه پارچه چلوار ساده سفید رنگ در ابعاد 30×20 سانتی متر یا 40×30 سانتی متر بود. تقریباً یک قرن گذشته در هریس این الگو طراحی برای قالی بافی به عنوان نقشه قالی به طور عمومی استفاده می شده است. طرح این دستمالها به صورت 1.4 با قلمو و مرکب یا همچنین از قلم های جوهری (روان نویس) ترسیم و رنگ داخل گلها و زمینه لچک و ترنج با استفاده از قلمو گذاشته می شد و زمینه طرح به اضافه بخش هایی از لچک و ترنج که همرنگ متن قالی بود باید بدون رنگ باقی می ماند. نقشه ها و طرح های ترسیمی بدون حاشیه و حاشیه های مد نظر بصورت مجزا کشیده می شدند. که امکان داشت این طرح ها بصورت ذهنی و بدون استفاده از نقشه بر روی قالی ها پیاده سازی شوند. استفاده از خطوط تشکیل دهنده در طرح ها بصورت گردان یا منحنی نکته قابل توجه در بافت این دستمال ها به حساب می آید. که پس از بافته شدن روی فرش یا قالی خطوط به صورت نیمه هندسی و نیمه گردان ظاهر می شدند. از هنر روستایی که قالی و فرش دستاورد آن است . همواره تمایل شگفت انگیزی برای جداسازی نقوش و حتی ساده کردن روش های بافت خود بروز می کردند. با توجه به ناتوان بودن بافنده های هریس در انتقال نقش گردان تجار تبریز آنها این طرح ها را به پارچه ها برای استفاده در بافت قالی ها بصورت نقشه های شکسته تبدیل کردند. هندسی کردن نقوش گردان از هنر روستایی به حساب می آید. نه محدودیت در دانش فنی بافندگان روستا. استفاده از فرهنگ وسیع و فراگیر دستمال نقشه ها از آنجا ریشه میگیرد که بیشتر رسم اینچنین بوده که هر قوم یا طایفه، محله یا بافنده متمکن و حتی تاجر محلی برای تمایز تولیدات خود از انواع دیگر. اقدام به سفارش طراحی نقشه جدید می کرده است.  و آن طرح و نقشه را در اختیار بافنده ها قرار می داده است. برای همین موضوع است که در بین نقشه های متنوع فرش و قالی هریس که اکثرأ از طرح لچک ترنج تشکیل شده اند. نام های محلی و فرعی زیادی به چشم می خورد از جمله طرح های هریس مانند: تاجری، اسماعیل بیگ، چلنگر، علی اصلان،صبوری، صمدخان، صنعتگر، عظیم خانی، مهربان، جزقان، شربیان و … به چشم می خورد که هر یک معرف شخصی است. طراحان نقشه های ذکر شده با استفاده از ذوق هنری و تأثیرپذیری از نقوش گیاهی طبیعت، به تولید و خلق این این طرح های زیبای قالی هریس همت گمارده اند. در پاره ای از موارد زیر با توجه به تطبیق برخی نمونه ها و شواهد در دسترس. اینطور به نظر می رسد که استادان طراح هریسی از طرح قالی های شهری (و یا بلعکس) الگوبرداری و طرح جدیدی برای بافت قالی یا فرش با خصوصیات قالی هریس ارائه می کردند؛ هرچند پس از بافت، بازشناسی این دو از همدیگر کار آسانی نبود، استفاده از دستمال نقشه ها تأثیرات فراوانی در کیفیت و پویایی طرح قالی های هریس و حفظ جایگاه هنری و حتی تجاری آنها داشته است. به گونه ای که رواج نقشه های جدید کاغذی و کامپیوتری موفقیت برتر تولیدات هریس را به خطر انداخته است (میرزایی 1388:115)

نقش مایه (موتیف) های قالی هریس

ریشه و بنیان هیچ امر سنتی را نباید در تاریخ و تمدن ملل جستجو کرد، زیرا معمولا آنچه به سنت رسیده، همه به اعصاری مربوط است که هنوز خطی و کتابتی در میان نبوده است؛ دورانی که به اساطیر ملل مربوط میشود. نقوش قالی نیز از این قاعده مستتثنا نیست. این نقوش نیز، بخشی از اساطیر و قصه های محلی و بخشی دیگر از پوشش گیاهی منطقه الهام و سرچشمه میگیرد. به طور کلی می توان ریشه نقش مایه ها را باورهای سنتی، طبیعت و محیط زیست، حیوانات و پرندگان ناحیه زندگی مردمان، ابزارهای زندگی، دانست در تعریف نقش مایه یا موتیف (Motif) گفته شده است. که تصویر یا الگویی است که در بافت یک اثر هنری به کار می رود و گاه تکرار می شود. نقش مایه هایی به کار رفته در قالی هریس و حوزه‌های آن، در زمره هنرهای بدوی محسوب می شوند چون در آنها جسارت، صمیمیت، صداقتی وجود دارد که خاص هنر بومی است. نخستین نشانه برای شناخت قالی مناطق، توجه به طرح و نقش مایه و هماهنگی رنگ بندی آن است. به همین دلیل به شرح برخی نقش مایه های خاص منطقه می پردازیم

1. گوبک (gobak) (ناف): نقشی است که در وسط قالی بافته می شود و در بعضی از روستاها به آن آیینه و نیمچه نیز می گویند. گوبک اغلب به صورت اشکال مستطیل، مربع، شش گوش، و هشت گوش، و گاه به صورت اشکال پیچیده تر و ترکیبی نیز بافته می شود.

2.گول (gol): گول به معنی برکه و استخر طبیعی است و در قالی به نقش میانی گفته میشود. ترنج های منطقه دارای چندین نقش تودرتو هستند و نام گذاریهای بر اساس رنگ دارند.

3. دستک (dastak): گلی است به چهار طرف ترنج و در راستای مورب آن با زاویه 45 درجه قرار دارد. برخی نیز آنرا دسته گل می گویند.

3. نجاق (najâq): در هریس به سر ترنج، نجاق می گویند که بر حسب نقشه، انواع مختلفی دارد. در برخی روستاهای اطراف به آن هیکل یا علم باشی نیز می گویند.

3. شمامه یا شاماما (šamâmah/ šâmâmâ): میوه بومی آذربایجان که شباهت بسیاری با طالبی دارد و کمی از آن کوچک تر است. شمامه های بزرگ و کوچک به صورت گل های پنج پر، شش پر، هفت پر، هشت پر و گاهی بیشتر در قالی های منطقه وجود دارند.

3. بالیق: به معنی ماهی است و از قدیم در قالی های منطقه به برخی از انواع برگها گفته میشود. ماهی نماد خوشبختی، برکت و روزی است بالیق با انواع مختلف (خمیده و عمودی) در ترنج و حاشیه ها به کار می رود.

3. بادام گُلی: گلی که از دو قسمت کاسبرگ و غنچه تشکیل شده است. این نقش به ساقه های گیاهانِ در ضمیمهريال ترنج و لچک متصل می‌شود و برای تزیین ساقه ها مورد استفاده قرار می گیرد از آنجا که شبیه بوته است به آن بادام گل می گویند.

3. للک (lalak) (پر): نقوشی با فرم های بزرگ هستند که در ترنج بعضی از قالی ها بافته می شود. اعتقاد بر این است که پر پرندگان اساطیری می تواند موجب التیام زخم ها شود، هستی ببخشد و طلسم را باطل کند نمونه مقدس آن پر سیمرغ در شاهنامه است.

رنگ های قالی هریس

رنگرزی در هریس در گذشته به روش ستنتی (گیاهی) بود و امروزه با رنگ زاهای شیمیایی انجام میشود. رنگزاهای سنتیِ مورد استفاده در قالیهای معاصر هریس عبارتانتد از: روناس، پوست انار، نیل، سوت دیان (چوب زرد) ، برگ گردو، کاه و اسپرک. در قدیم پس از رنگرزی الیاف، آنها را در آب روان قرار میدادند تا به ثبات رنگی برسند. چشمه های هریس که در اصطلاح محلی کهریز نامیده میشوند،

باعث این امر بودند. رنگها در قالیهای هریس نامهای محلی خاص دارند که از  جمله میتوان چهرای(čohrâyi) (نوعی قرمز) ، خانم سونا (یا آچیق)، چهره ای یا صورتی روشن پنبه ای، آل نوعی لاکی، قرمز سیر، توخ آل (زرشکی یا قرمز سیر) ، ترمه ای (شتری، طلایی) ، زیتونی (پسته ای)، یاشیل (سبز) ، توخ آبی (آبی سیر) ، آچیق آبی (آبی روشن) ، سرمه ای، قره (مشکی) و دمیر رنگی (طوسی یا رنگ آهن) را نام برد.

ابزارهای بافت قالی هریس

دار ترکی چهارچوبی است که شامل دو سر در بالا و پایین می شود که در گویش محلی به آن آت لوق (âtluq) و اوست لوق (ustaluq) و گاهی نیز ارئین (arein) بالا و پایین میگویند و چوب های کناره یا راست رو و چپ رو که دویان (duyân) یا یانلق (yânleq) آنها به هم متصل می کند. چله کشی (بوی چکماخ (buyčakmâx)) از سوی استادکار یا خلیفه صورت می گیرد. کوجی و هاف هم برای مشخص کردن تارها، زیر و رو استفاده می شود. بافنده روی الواری که به ور (var)، خرچی (xarači) یا تخته بلند معروف است، می نشیند و با پیشرفت کار بافت با شل کردن چله های قالی را پایین می کشد در هریس، قالیها را به دو روش اتگشت باف (بارماخ توخوشی (bârmâx toxuši)) یا چاقوباف (پیچاق توخوشی (pičâx toxuši)) می بافند به طور کلی در این منطقه ، گره ترکی یا متقارن (ایلمک (ilmak) یا ایلمه(ilmah)) به کار می رود. پس از چند رج، پود زیر کلفت (یوقون ارقاچ (yoqun arqâč)) و پس از آن پود رو نازک (نازیک ارقاچ (nâzik arqâč)) را با سیخ پودکشی (ارقاچ شیشی (arqâč šiši)) رد می کنند و با وسیله ای سه دندانه به نام بیجیک (bijik) پود نازک را می کوبند، سپس با دفتین (هو (hava)) پود کلفت را میکوبند.

مناطق و حوزه قالی بافی هریس

طرحها، رنگبندیها، و آداب و سنن قالی بافی هریس تأثیرات مهمی در دیگر شهرها و روستاهای اطراف گذاشته است. هرچند برخی قالیبافان با ذوق و احساس یا بر اثر سفارش، تفاوتهای در طرح و بافت ایجاد میکنند، اما در کل حوزه قالیبافی هریس شامل مهربان، بخشایش، جانقور، اربطان، کلوانق، گوراوان، نمرور (namarvar)، قراجه بیلوردی (bilverdi)، ترکایش (torkâyeš)، خواجه، برازین، می نا، کردلر، موسی لو، مقصودلو، زرنق، هیق (hayaq)، جبغه، خانقاه و … می شود.

نتیجه گیری

شهر هریس در فاصله حدود 60 کیلومتری تبریز قرار دارد. از دوران صفویه نمونه قالی های تمام ابریشم هریس و بخشایش موجود است. در دوران قاجاریه و پهلوی نیز قالی بافی به عنوان حرفه قدیمی ادامه یافت و برخی شاهکارهای قالی های ابریشمی و پشمی محصول این زمان است. بعد از پهلوی نیز قالی بافی نیز به شیوه سنتی از سوی زنان انجام می شود. اما از ویژگی های گذشته کمتر نشانی باقی مانده است . مهمترین ویژگی قالیبافی منطقه، انتخاب طرح و نقش مایه ها با رنگبندی خاص در یک ترکیب بندی مناسب است. در این مقاله از وبلاگ گالری فرش شکوری سعی شد به طور کلی ریشه نقش مایه ها که برگرفته از باورهای سنتی، محیط زیست و طبیعت، ابزارهای زندگی، حیوانات و پرندگان ناحیه زندگی مردمان منطقه هریس است با نمونه های تصویری برسی شود و در کنار آن به اصطلاخات محلی، ابزارها و حوزه های بافت این قالی نیز اشاره شد. امروزه با توجه به کاربرد دست بافته ها به عنوان زیر انداز، قالی هریس از یک سو به علت پرگوشت بودن آن و از سوی دیگر با توجه به زیبا و براق تر شدن قالی پس از استفاده ازآن؛ دارای وجه تمایز است و البته این بدان شرط است که قالی دارای طرح و رنگبندی مناسب می باشد. و در به کار بردن مواد اولیه و بافت دقت لازم صورت گیرد. به همین علت است که قالی های کهنه هریش خریداران و طرفداران بیشتری دارند.

رفرنس و منابع این مقاله

-صباحی، سید طاهر (1393). قالین. تهران: انتشارات خانه فرهنگ و هنر گویا

-ادواردز، سیسیل (1368)، قالی ایران. ترجمه میهن دخت صبا. تهران: انتشارات فرهنگسرا

-نصیری، محمدجواد (1385). فرش ایران. تهران: انتشارات پرنگ.

-ژوله، تورج (1381). پژوهشی در فرش ایران، تهران: انتشارات یساولی

-میرزایی، عبدالله (1388). بررسی تأثیر کیفی دستمال نقشه ها در طرح و نقش قالی های هریس) گلجام، (فصل نامه انجمن علمی فرش ایران.). ش 14، صص 124-113

-پوپ، آرتور آپهام و فیلیس اکرمن (1387). سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ترجمه سیروس پرهام و گروه مترجمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.